Hohe Messe

De Mis in b klein, meestal aangeduid met de in Nederland gangbare negentiende-eeuwse bijnaam ‘Hohe Messe’, is één van Bachs beroemdste werken.

Het is niet bekend waarom Bach aan het eind van zijn leven een mis samenstelde, maar er is wel veel over gespeculeerd. Was het misschien een opdracht voor de inwijding van de nieuwe katholieke hofkerk in Dresden in 1751? Of had hij een opdracht gekregen uit Wenen om een compositie te schrijven voor het Caeciliafeest aldaar in 1750? En heeft Bach zelf het werk inderdaad nooit in zijn geheel gehoord of uitgevoerd? Wetenschappers zijn nog altijd op zoek naar de juiste antwoorden, maar wat in ieder geval zeker is: met de ‘Hohe Messe’ heeft Bach een subliem werk voor de eeuwigheid geschreven.

Muzikaal testament
De Mis in b klein bestaat uit de vijf vaste onderdelen van de Mis:
• Kyrie
• Gloria
• Credo
• Sanctus
• Agnus Dei

Vrijwel alle muziek uit de Mis in b klein is gebaseerd op eerder geschreven werk van Bach, iets wat destijds heel gebruikelijk was. In 1733 stuurde Bach het Kyrie en Gloria naar de Saksische keurvorst in Dresden met een verzoekschrift om een betrekking aan het hof. Het leverde hem de titel op van ‘koninklijk Saksisch en Pools hofcomponist’. De overige delen zou Bach pas toevoegen in 1748-1749. Daarvoor hergebruikte hij onder andere een eerder geschreven Sanctus en verschillende fragmenten uit zijn ongeveer tweehonderd bewaard gebleven cantates. Je zou de Mis in b klein als Bachs ‘best of’-programma kunnen zien, waarin hij zijn mooiste en beste werken tot een universeel kunstwerk smeedde: zijn muzikale testament.

Tekst
Bachs ‘Hohe Messe’ heeft geen samenhangend verhaal zoals bijvoorbeeld de Matthäus-Passion dat heeft, maar is een verzameling Latijnse teksten die gewoonlijk werden gesproken of gezongen tijdens de Rooms-Katholieke eredienst (en ook wel tijdens Lutherse diensten, maar dan klonken niet alle vaste delen van de mis).

Bezetting
Bach schreef zijn ‘Hohe Messe’ voor vijf zangsolisten (twee sopranen alt, tenor en bas), een vijf- tot achtstemmig koor en een flink groot orkest: twee fluiten, drie hobo’s (derde hobopartij alleen in het Sanctus), hoorn (alleen in de aria ‘Quoniam tu solus sanctus’), twee fagotten (tweede fagotpartij alleen in de aria voor hoorn), drie trompetten, pauken, eerste violen, tweede violen, altviolen en een continuogroep (cello, contrabas en orgel/en of klavecimbel).

Muzikale stijl
Tussen een ontzagwekkend Kyrie en het juichende laatste Dona nobis pacem klinken negen unieke aria’s en duetten, veertien imposante ensembledelen voor vier, vijf, zes tot zelfs acht stemmen en een brede waaier aan instrumentale solo’s. Een onvoorstelbare afwisseling van stijlen: van ‘ouderwetse’ homofonie tot expressieve chromatiek en de meest complexe fuga’s, en van overrompelende koorscènes tot intieme duetten en ingetogen solo-aria’s.

Kijken, luisteren en lezen
De Nederlandse Bachvereniging heeft de Mis in b klein, BWV 232 opgenomen op 15 december 2016 in Naarden, te beluisteren via All of Bach en Youtube. Hier vind je ook een korte toelichting op het stuk, een video-interview met verschillende musici die vertellen over Bachs ‘Hohe Messe’ en de complete gezongen tekst met vertaling.

Uitvoering van de Hohe Messe in Naarden

Voorbeelden
• Bachs ‘Hohe Messe’ zit vol met prachtige instrumentale solo’s, bijvoorbeeld voor viool (Laudamus te), fluit (Domine Deus), hobo (Qui sedes) en hoorn (Quoniam tu solus sanctus)

• Uniek is ook de aangrijpende alt-aria Agnus Dei, waarin alle violen dezelfde klagende partij spelen (unisono)

• Opvallend zijn ook de meeslepende, jubelende passages met trompetten en pauken, zoals bijvoorbeeld in Gloria in excelsis Deo, Et resurrexit tertia die, Sanctus en Osanna.

• Naast de intieme solo’s voor de zangsolisten en instrumentalisten zit de ‘Hohe Messe’ ook vol met imposante koordelen, zoals Kyrie eleison, Et incarnatus est en Crucifixus. En let bijvoorbeeld ook op de wervelende en meeslepende fuga’s in het Cum Sancto Spiritu en het magistrale achtstemmige koorstuk Osanna in excelsis.