Brich dem Hungrigen dein Brot
BWV 39 uitgevoerd door de Nederlandse Bachvereniging
onder leiding van Shunske Sato
Grote Kerk, Naarden
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Teksten
Teksten
Credits
Credits
Delen levert meer op dan het kost
Deze cantate doet een moreel appèl op de gelovige
Armoede bestaat zolang er mensen zijn. En zolang er mensen zijn, kan armoede angst inboezemen. Het libretto van deze cantate, wellicht geschreven door Bachs verre achterneef Johann Ludwig, doet een moreel appèl op ons: ‘onttrek je niet aan je medemens’ — in Maarten Luthers Bijbel nog pikanter geformuleerd als ‘je eigen vlees’ — maar voedt de armen en draag zorg voor wie geen thuis heeft.
Ongetwijfeld is het klapstuk van de cantate het spectaculaire openingskoor, dat maar liefst drie keer van maatsoort wisselt, en een bijzonder lange tekst toonzet die direct uit de Bijbel afkomstig is: “Breek je brood voor de hongerige, en neem in huis wie in ellende verkeren.” Dit bijbelse gebod is door kerken van alle tijden opgenomen door de armen te voeden, maar ook om onderdak te bieden aan wie nergens anders heen kon, het zogenaamde ‘kerkasiel’.
De eerste maten van het openingskoor zijn heftig bediscussieerd, met name wat betreft de beeldtaal die Bach hier zou gebruiken. Een ritmisch motief van twee korte noten wordt door blokfluiten, hobo’s, en strijkers doorgegeven. Sommigen horen hier het breken van het brood uit de tekst, anderen horen in het stappende ritme het zware sloffen van een hongerige menigte. In elk geval lijkt Bach hier te spelen met het idee van verdelen: Bach ‘breekt’ de melodielijn in kleinere fragmenten, waarvan elke instrumentengroep een klein stukje ontvangt. Bijzonder mooi is hoe dat verdelen ook weer een bijzondere klankkleur oplevert; het delen van je maaltijd levert meer op dan het je kost.
De rest van de cantate is, zoals veel cantates uit Meiningen waar Johann Ludwig werkzaam was, in twee delen opgebouwd. Het eerste gedeelte begint met een tekst uit het Oude Testament, het tweede met een uit het Nieuwe, dat het centrum van de cantate vormt. In het midden van de cantate zou de preek hebben plaatsgevonden. Aria’s voor alt, bas en sopraan, in die volgorde, brengen het thema dichter bij de luisteraar. De ranke sopraanaria ‘Höchster, was ich habe’ is bijna een duet, zo prachtig prominent is de blokfluitpartij; terwijl de sopraan zingt over Gods gulheid krioelt de fluitpartij om haar heen, lijkt hij haar te inspireren, zoals de Heilige Geest de gelovige tot liefdadigheid inspireert.
- BWV
- 39
- Titel
- Brich dem Hungrigen dein Brot
- Genre
- cantates
- Jaartal
- 1726
- Stad
- Leipzig
- Tekstdichter
- Ernst Ludwig I von Sachsen-Meiningen
- Bestemming
- De eerste zondag na Trinitatis (Drievuldigheidszondag)
- Eerste uitvoering
- 23 juni 1726
Ter nagedachtenis aan
Barbara Wolff
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
1. Chor
Brich dem Hungrigen dein Brot,
und die, so im Elend sind, führe ins Haus.
So du einen nacket siehest, so kleide ihn
und entzeuch dich nicht von deinem Fleisch.
Alsdenn wird dein Licht
herfürbrechen wie die Morgenröte,
und deine Besserung wird schnell wachsen,
und deine Gerechtigkeit wird für dir hergehen,
und die Herrlichkeit des Herrn
wird dich zu sich nehmen.
2. Rezitativ (Bass)
Der reiche Gott wirft seinen Überfluß
auf uns, die wir ohn ihn
auch nicht den Odem haben.
Sein ist es, was wir sind;
er gibt nur den Genuß,
doch nicht, daß uns allein
nur seine Schätze laben.
Sie sind der Probestein,
wodurch er macht bekannt,
daß er der Armut auch die Notdurft
ausgespendet, als er mit milder Hand,
was jener nötig ist, uns reichlich zugewendet.
Wir sollen ihm für sein gelehntes Gut
die Zinse nicht in seine Scheuren bringen;
Barmherzigkeit, die auf dem Nächsten ruht,
kann mehr als alle Gab
ihm an das Herze dringen.
3. Arie (Alt)
Seinem Schöpfer noch auf Erden
nur im Schatten ähnlich werden,
ist im Vorschmack selig sein.
Sein Erbarmen nachzuahmen,
streuet hier des Segens Samen,
den wir dorten bringen ein.
4. Arie (Bass)
Wohlzutun und mitzuteilen vergesset nicht;
denn solche Opfer gefallen Gott wohl.
5. Arie (Sopran)
Höchster, was ich habe,
ist nur deine Gabe.
Wenn vor deinem Angesicht
ich schon mit dem deinen
dankbar wollt erscheinen,
willt du doch kein Opfer nicht.
6. Rezitativ (Alt)
Wie soll ich dir, o Herr! denn sattsamlich vergelten,
was du an Leib und Seel mir hast zugut getan?
Ja, was ich noch empfang,
und solches gar nicht selten,
weil ich mich jede Stund noch deiner rühmen kann?
Ich hab nichts als den Geist, dir eigen zu ergeben,
dem Nächsten die Begierd,
daß ich ihm dienstbar werd,
der Armut, was du mir gegönnt in diesem Leben,
und, wenn es dir gefällt,
den schwachen Leib der Erd.
Ich bringe, was ich kann, Herr, laß es dir behagen,
daß ich, was du versprichst,
auch einst davon mög tragen.
7. Choral
Selig sind, die aus Erbarmen
sich annehmen fremder Not,
sind mitleidig mit den Armen,
bitten treulich für sie Gott.
Die behülflich sind mit Rat,
auch, wo möglich, mit der Tat,
werden wieder Hülf empfangen
und Barmherzigkeit erlangen.
Vertaling
1. Koor
Breek je brood voor de hongerige
en neem in huis wie in ellende verkeren.
Als je iemand naakt ziet, kleed hem dan
en onttrek je niet aan je medemens.
Dan zal je licht
doorbreken als het morgenrood
en je zal snel herstellen
en je gerechtigheid zal voor je uitgaan
en de heerlijkheid van de Heer
zal je tot zich nemen.
2. Recitatief (bas)
De rijke God werpt ons zijn overvloed toe,
ons, die zonder hem
zelfs geen adem kunnen halen.
Hem behoren wij toe,
hij geeft ons slechts het vruchtgebruik,
maar niet zo dat zijn schatten
alleen óns laven:
ze zijn de toetssteen
waarmee hij duidelijk maakt
dat hij ook de armen gaf wat ze nodig hadden
toen hij ons met milde hand
rijkelijk schonk wat elk van ons nodig heeft.
Wij hoeven de opbrengst van zijn geleende goed
niet in zijn schuren te brengen,
de barmhartigheid die wij de naaste betonen
raakt zijn hart meer
dan alle offers.
3. Aria (alt)
Al op aarde slechts een voorafschaduwing
van je schepper worden,
dat is een voorproefje van de zaligheid.
Om zijn ontferming na te bootsen
moeten wij hier het zaad van de zegen uitstrooien
dat we daarginds zullen oogsten.
4. Aria (bas)
Weldoen en vrijgevig zijn, vergeet dat niet;
want in zulke offers schept God behagen.
5. Aria (sopraan)
Allerhoogste, wat ik heb
is alleen maar uw gave.
Ook als ik voor uw aangezicht
dankbaar met het mijne
zou willen verschijnen,
zou u toch geen offer willen.
6. Recitatief (alt)
Hoe kan ik u, o Heer, genoeg vergoeden
wat u mij naar lichaam en ziel hebt welgedaan,
ja, wat ik nog steeds ontvang
en dat niet zelden, zodat ik u
nog elk uur kan prijzen?
Ik kan u niets anders dan mijn geest schenken
en mijn naaste het verlangen
hem te dienen
en de armen dat wat u mij in dit leven hebt gegund,
en de aarde, als het u behaagt,
mijn zwakke lichaam.
Ik breng wat ik kan, Heer, laat het u behagen,
zodat ik dat wat u belooft
ook ooit mag ontvangen.
7. Koraal
Zalig zijn zij die zich uit erbarmen
de nood van de ander aantrekken,
medelijden hebben met de armen
en trouw voor hen tot God bidden.
Zij die behulpzaam zijn met raad
en zo mogelijk metterdaad
zullen op hun beurt hulp ontvangen
en barmhartigheid verkrijgen.
vertaling © Ria van Hengel
Credits
-
- Publicatiedatum
- 5 juni 2025
-
- Opnamedatum
- 30 mei 2023
-
- Locatie
- Grote Kerk, Naarden
-
- Viool en leiding
- Shunske Sato
-
- Sopraan
- Griet De Geyter
-
- Alt
- Franz Vitzthum
-
- Bas
- Felix Schwandtke
-
- Ripiënisten sopraan
- Marta Paklar, Amelia Berridge
-
- Ripiënisten alt
- Sofia Gvirts, Bernadett Nagy
-
- Ripiënisten tenor
- João Moreira, Guy Cutting, Immo Schröder
-
- Ripiënisten bas
- Matthew Baker, Donald Bentvelsen
-
- Viool 1
- Lidewij van der Voort, Kano Imada, Mayumi Sargent Harada
-
- Viool 2
- Lucia Giraudo, Alyssa Wright, Andrew Wong
-
- Altviool
- Anneke van Haaften, Esther van der Eijk
-
- Cello
- Lucia Swarts, Anne-Linde Visser
-
- Contrabas
- Robert Franenberg
-
- Blokfluit
- Benny Aghassi, Hannah Voß
-
- Hobo
- Rodrigo López Paz, Katharina Verhaar
-
- Fagot
- Benny Aghassi
-
- Orgel
- Bart Naessens
-
- Klavecimbel
- Siebe Henstra
-
- Regie en beeldmontage
- Bas Wielenga
-
- Muziekopname
- Guido Tichelman, Pim van der Lee, Ernst Coutinho
-
- Audiomontage en -mix
- Guido Tichelman
-
- Camera
- Martin Struijf, Bjorn Tiebout, Tom de Beer, Jesper Blok, Jamai Koelewijn
-
- Licht
- Ernst-Jan Thieme
-
- Grip
- Jordi Kooij, Joey Marcoux
-
- Regieassistent
- Ferenc Soeteman
-
- Settechniek
- Justin Mutsaers
-
- Datahandling
- Ruben Kuyl
-
- Projectmanager NEP
- Ron Vermeulen
-
- Assistent audioregie
- Marloes Biermans
-
- Productie concert
- Imke Deters
-
- Productie opname
- Wietske Hovingh
-
- Ter nagedachtenis aan
- Barbara Wolff
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!