Toccata en fuga in d klein 'Dorische'

BWV 538 uitgevoerd door Leo van Doeselaar
Waalse Kerk, Amsterdam

Menu
Toccata
Fugue

Terug

Achter de muziek

Verhaal

Achtergrondvideo's

Credits

Topsport voor de oren

Muziek als een schaakspel in drie dimensies

Schaamt u zich niet en beluister deze toccata en fuga gewoon nog eens. Het is immers zeer complexe muziek, lastig om ineens te bevatten. Toch is spaarzaamheid hier de sleutel, want Bach weet enkele simpele motieven uit te spinnen tot twee overweldigende bouwsels. En hoewel de delen van dit power couple waarschijnlijk niet tegelijk zijn geschreven, passen ze bij elkaar als geen ander.

De toccata is een schoolvoorbeeld van retoriek, verpakt in een perpetuum mobile van zestiende noten. Het beginmotief, bijna een thema, wordt gepresenteerd, becommentarieerd, bevestigd, bewerkt, weer bevestigd, etcetera. Elk muzikale gebaar is afgeleid van dat ene motief, op zich al een geweldige prestatie. Bach brengt nog extra reliëf aan door een levendige dialoog tussen hoofd- en rugwerk. Voor optimale balans ten slotte worden korte passages met ‘spannende’ akkoorden consequent gevolgd door brede muzikale opklaringen.

Ook in de fuga wordt laag op laag gestapeld. Het thema begint simpel, maar al in de tweede maat verschuift het ritme en beginnen de sprongen, die later tot zeer prikkelende combinaties leiden. Er zijn twee tegenthema’s (een daarvan lijkt heel eventjes op het toccata-motief), allebei zonder onderbrekingen en perfect overlappend met het thema, zodat het stuk nergens ontspant. Na de eerste inzet van het pedaal wordt het een beetje spoorzoeken als Bach zijn melodieën in canon gaat inzetten, eerst tussen bas en sopraan, daarna in drie middenstemmen, tot het weefsel nauwelijks nog te ontwarren is. Het slot van de fuga doorbreekt het bedwelmende lijnenspel en wijst met vinnige vraag-en-antwoord-akkoorden nadrukkelijk terug naar de toccata.

BWV: 538
Titel: Toccata en fuga in d klein
Bijnaam: Dorische
Instrument: orgel
Genre: orgelwerken
Jaartal: 1712-1717?
Stad: Weimar?
Bijzonderheden: De bijnaam 'Dorisch' verschijnt voor het eerst in een Peters-uitgave uit 1845, waarschijnlijk omdat het werk in d-klein (met 1 mol dus) is genoteerd zonder voortekens aan de sleutel, net als de dorische modus.

Achtergrondvideo's

Organist Leo van Doeselaar over de Toccata

“Dit is een van de weinige stukken waarin Bach precies aangeeft hoe de klavierwisselingen moeten plaatsvinden.”

Leo van Doeselaar over de Fuga

“In de fuga gebruikt Bach een heel speciale pedaaltriller, een triller van één, twee, drie, vier, vijf, zes maten!”

Teksten

Origineel

Vertaling

Credits

Publicatiedatum

12 december 2014
Opnamedatum

24 juni 2014
Locatie

Waalse Kerk, Amsterdam
Organist

Leo van Doeselaar
Orgel

Christian Müller, 1734
Productie

Frank van der Weij
Cameraregie

Jan Van den Bossche
Directors of photography

Sal Kroonenberg, Ruben van den Broeke
Grip

Antoine Petiet
Muziekproductie, montage en mix

Holger Schlegel
Beeldmontage

Dylan Glyn Jones
Kleurcorrectie

Jef Grosfeld
Productie-assistentie

Marco Meijdam, Zoë de Wilde

Ontdek