Sonate in e klein
BWV 528 uitgevoerd door Leo van Doeselaar
Walburgiskerk, Zutphen
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Credits
Credits
Een wedloop op het orgel
Bach gooit alle registers los in deze vierde Triosonate voor orgel
Een triosonate is normaal gesproken een sonate voor twee melodie-instrumenten en basso continuo. Talloze barokcomponisten schreven triosonates, zo ook Bach. Maar organist Bach dacht vaak in klavierlogica: en dus schreef hij triosonates voor één instrument, het orgel. Met zijn handen de beide solo-instrumenten (op twee verschillende klavieren), met zijn voeten de bas. Zo ontstonden de Triosonates voor orgel: zes stukken die Bach rond 1730 samenstelde, waarschijnlijk voor zijn zoon Wilhelm Friedemann.
Deze sonate, de vierde, is net zoals de meeste een samenstelling van eerdere stukken. Stukken die niet bij elkaar hoorden, maar die Bach wel zorgvuldig bij elkaar zocht. Het eerste deel komt uit Die Himmel erzählen die Ehre Gottes (BWV 76), een van de eerste cantates die Bach in Leipzig schreef in 1723. Na een korte inleiding gaan de twee melodiestemmen - in het origineel een oboe d'amore en een viola da gamba - een druk duet met elkaar aan. Om beurten dagen ze elkaar uit met loopjes van zestiende noten, die onmiddellijk door de ander geïmiteerd worden. Een wedloop waar Bach het patent op heeft.
Het middendeel is waarschijnlijk het oudste: de originele versie stamt uit ongeveer 1708. Alles wijst erop dat het oorspronkelijk voor orgel geschreven is. Toch heeft Bach voor dit deel goed geluisterd naar de Italiaanse triosonate die toen in de mode kwam. Voor de fraaie melodieën en rijke harmonie zou Corelli zich niet geschaamd hebben.
Ook het laatste deel bestond waarschijnlijk al toen de sonate bij elkaar gebracht werd. Sommigen menen dat het geschreven is voor het orgel van Weimar, waar Bach tussen 1708 en 1717 werkte; anderen zien daar geen bewijs voor. Maar, door de speelse triolen wordt het rijke en strenge contrapunt (de kunst van het combineren van verschillende melodische lijnen, red.) ineens dansbaarder dan ooit.
Zes sonates, BWV 525-530
Rond 1727-1730 introduceerde Bach een nieuw orgelgenre: de triosonate. Als kamermuziek was dit type sonate allang een vaste waarde in de barok, met twee melodie-instrumenten en bas, of een solist en klavier, maar nog nooit klonken de drie stemmen op één instrument. Door handige registratie is ook op orgel een klankrijkdom te bereiken, maar dan begint het pas: de zes sonates gelden namelijk als uitzonderlijk moeilijk. Zo stelt Schweitzer dat “wie deze sonates grondig bestudeert, eigenlijk noch in de oude, noch in de moderne orgelliteratuur nog moeilijkheden zal tegenkomen. […] Hij heeft absolute precisie in zijn spel bereikt, de ultieme voorwaarde van de ware orgelkunst; in dit gecompliceerde triospel is zelfs de kleinste onregelmatigheid immers angstwekkend duidelijk te horen.”
Biograaf Forkel noteerde dat Bach de collectie schreef (of herwerkte uit ouder materiaal) voor de studie van Wilhelm Friedemann, die hij “zo opleidde tot de grote organist die hij later werd”. Misschien is die context ook de reden dat hij de Italiaanse concertstijl hier en daar galant kleurt, geïnspireerd door de opera’s in Dresden waar Friedemann blijkbaar een groot fan van was. De sonates bleven lang invloedrijk, onder meer voor de jonge Mendelssohn. Hun kamermuzikale oorsprong niet te na gesproken, is dit op en top klaviermuziek, met een uniek spel tussen beide handen. De bijna eindeloze variatie in vorm maakt de bundel tot een wereld op zich.
- BWV
- 528
- Titel
- Sonate in e klein
- Instrument
- orgel
- Genre
- orgelwerken
- Serie
- Zes sonates (orgel)
- Jaartal
- 1727-32
- Stad
- Leipzig
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
Vertaling
Credits
-
- Publicatiedatum
- 22 mei 2025
-
- Opnamedatum
- 27 mei 2024
-
- Locatie
- Walburgiskerk, Zutphen
-
- Orgel
- Leo van Doeselaar
-
- Instrument
- Henrick Bader, 1639/1643
-
- Regie en beeldmontage
- Gijs Besseling
-
- Muziekopname
- Guido Tichelman, Pim van der Lee
-
- Audiomontage en -mix
- Guido Tichelman
-
- Camera
- Danny Noordanus, Manon Hoskens, Remco van Leest
-
- Grip
- Wouter Visser
-
- Assistent audioregie
- Marloes Biermans
-
- Productie
- Lisanne Marlou de Kok
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!