Komm, Gott Schöpfer, Heiliger Geist

BWV 631 uitgevoerd door Matthias Havinga
Walburgiskerk, Zutphen

Terug

Achter de muziek

Verhaal

Credits

Pinkstervreugde

Met het ritme van de gigue en een syncopische bas creëert Bach een feestelijk koraalvoorspel

Hymnen over God de Vader en Jezus Christus zijn er in overvloed. Het derde lid van de Heilige drie-eenheid, de Heilige Geest, komt er wat minder goed vanaf. Maar het koraal Komm, Gott Schöpfer, Heiliger Geist is een uitzondering. Het is een vertaling van de middeleeuwse Latijnse hymne Veni creator spiritus. Zowel koraal als hymne worden gezongen met Pinksteren, het feest waarin de Heilige Geest centraal staat. Luther vertaalde de tekst bijna letterlijk en nam ook de gregoriaanse melodie in grote lijnen over.

Bach arrangeerde deze aloude melodie twee keer: één keer voor het Orgelbüchlein - het werk dat je hier hoort, geschreven in Weimar tussen 1712 en 1717 - en één keer als onderdeel van de Leipziger Chorale (bijeengebracht tijdens Bachs laatste levensjaren). Beide keren neemt Bach genoegen met één enkele strofe. Het is treffend hoeveel de twee zettingen op elkaar lijken. In dertig jaar tijd was Bachs visie op deze hymne blijkbaar niet wezenlijk veranderd.

De koraalmelodie in deze BWV 631 ligt in de bovenstem. Onder deze kalme oppervlakte klinkt een drukke begeleiding in 12/8-maat. Het is het ritme van de gigue - een snelle barokdans - die het feestelijke karakter van de pinksterviering ondersteunt. Ongebruikelijk is de basstem: vrijwel het hele stuk door klinkt de basnoot alleen op elke derde tel, alsof het pedaal achterloopt op de melodie. Het levert een syncopisch effect op dat bepaald niet volgens het boekje was. Zo zorgt Bach dat dit korte koraalvoorspel (een stuk muziek dat gespeeld wordt in de kerk, voorafgaand aan het zingen van een bepaald gezang, red.) er direct uitspringt.

Orgelbüchlein, BWV 599-644
Bach begon al in zijn tijd als hoforganist in Weimar (1708-1714) een eerste collectie aan te leggen van koraalbewerkingen en koraalvoorspelen (composities op basis van lutherse kerkliederen). Deze waren bedoeld voor in de kerkdienst, de voorspelen als inleiding voor de gemeentezang. Blijkens de inhoudsopgave in Bachs manuscript had het een bundel met 164 composities moeten worden, maar het werden er uiteindelijk niet meer dan 46 (BWV 599-644). Die ordening, gecombineerd met de geringe lengte van de stukken, wijst erop dat Bach van plan is geweest een complete cyclus van koraalbewerkingen samen te stellen. Later, in zijn tijd in Köthen, voorzag hij de bundel van een titelpagina. Daarop staat: Orgel-Büchlein, Worinne einem anfahenden Organisten Anleitung gegeben wird, auff allerhand Arth einen Choral durchzuführen… (Orgelboekje, waarin een beginnend organist geleerd wordt een koraal op allerlei manieren te bewerken…). De verzameling bestemde hij dus toen pas als leerboek, wellicht om in 1722 te presenteren bij zijn sollicitatie voor de post van Thomascantor in Leipzig, waar hem een belangrijke onderwijstaak te wachten stond. De leerlingen zullen er een kluif aan gehad hebben, want in een notendop bevatten de voorspelen het complete gamma aan barokke klaviertechnieken.

BWV: 631
Titel: Komm, Gott Schöpfer, Heiliger Geist
Instrument: orgel
Genre: orgelwerken
Serie: Orgelbüchlein
Jaartal: ca. 1711-1713
Stad: Weimar
Bestemming: Pinksteren

Achtergrondvideo's

Teksten

Origineel

Vertaling

Credits

Publicatiedatum

12 juni 2025
Opnamedatum

30 mei 2024
Locatie

Walburgiskerk, Zutphen
Orgel

Matthias Havinga
Instrument

Henrick Bader, 1639/1643
Regie en beeldmontage

Gijs Besseling
Muziekopname

Guido Tichelman, Pim van der Lee
Audiomontage en -mix

Guido Tichelman
Camera

Danny Noordanus, Manon Hoskens, Remco van Leest
Grip

Wouter Visser
Assistent audioregie

Marloes Biermans
Productie

Lisanne Marlou de Kok

Ontdek