Die Elenden sollen essen
BWV 75 uitgevoerd door de Nederlandse Bachvereniging
onder leiding van Sigiswald Kuijken
Waalse Kerk, Amsterdam
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Achtergrondvideo's
Achtergrondvideo's
Teksten
Teksten
Credits
Credits
Maidenspeech
Bach slaat tijdens zijn eerste zondag in functie een piketpaal
Met zijn cantate Die Elenden sollen essen sloeg Bach een piketpaal. Eindelijk was het zo ver, zijn benoeming als cantor in Leipzig was rond. Hij was met zijn gezin op 22 mei 1723 vanuit Köthen naar Leipzig verhuisd. En tijdens de dienst van zondag 30 mei 1723 was hij voor het eerst echt in functie als cantor.
Zijn speciaal voor deze dienst gecomponeerde cantate bestond uit twee delen, die voor en na de preek werden uitgevoerd. Die twee delen zijn weer onderverdeeld in 14 stukken – het Bach-getal; als je alle letters in het alfabet nummert van 1 tot 26, en dan de ‘waardes’ van de b, a, c en h optelt, dan krijg je 14. Bach gebruikte dit getal vaker als een soort handtekening.
Centraal in het stuk staat de tegenstelling tussen de armoede van het aardse leven en de ware rijkdom van de hemel. Bach sluit hiermee mooi aan bij het verhaal dat voorafgaand aan de cantate werd gelezen: de gelijkenis van Lazarus en de rijke man. Aardse rijkdom blijkt in de hemel niks waard.
Het openingsdeel lijkt op een Franse ouverture; muziek die gebruikt werd om de komst van een koning aan te kondigen. Was dat een soort knipoog van Bach, een plechtige intrede voor zichzelf? Violone-speler Robert Franenberg zou het zich wel kunnen voorstellen.
Drie van de vier aria’s ontlenen hun ritme aan een dans, achtereenvolgens een polonaise, een menuet en een passepied. Een grote rol is verder weggelegd voor het koraal ‘Was Gott tut, das ist wohlgetan’ dat als een soort motto terugkomt in beide (identieke) slotdelen, maar ook in de instrumentale opening van het tweede deel. Zo presenteerde Bach zich aan zijn nieuwe publiek als ‘eigentijdse’ componist die niet bang was om voor die tijd moderne elementen te gebruiken en die naar zijn eigen hand te zetten.
- BWV
- 75
- Titel
- Die Elenden sollen essen
- Genre
- cantates
- Jaartal
- 1723
- Stad
- Leipzig
- Tekstdichter
- onbekend, koraal van Samuel Rodigast
- Bestemming
- eerste zondag na Trinitatis
- Eerste uitvoering
- 30 mei 1723
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
Erster Teil
1. Chor
Die Elenden sollen essen,
dass sie satt werden,
und die nach dem Herrn fragen,
werden ihn preisen.
Euer Herz soll ewiglich leben.
2. Rezitativ (Bass)
Was hilft des Purpurs Majestät,
da sie vergeht?
Was hilft der größte Überfluss,
weil alles, so wir sehen,
verschwinden muss?
Was hilft der Kitzel eitler Sinnen,
denn unser Leib muss selbst von hinnen?
Ach, wie geschwind ist es geschehen,
dass Reichtum, Wollust, Pracht
den Geist zur Hölle macht!
3. Arie (Tenor)
Mein Jesus soll mein Alles sein!
Mein Purpur ist sein teures Blut,
er selbst mein allerhöchstes Gut,
und seines Geistes Liebesglut
mein allersüß’ster Freudenwein.
4. Rezitativ (Tenor)
Gott stürzet und erhöhet
in Zeit und Ewigkeit.
Wer in der Welt den Himmel sucht,
wird dort verflucht.
Wer aber hier die Hölle überstehet,
wird dort erfreut.
5. Arie (Sopran)
Ich nehme mein Leiden mit Freuden auf mich.
Wer Lazarus’ Plagen geduldig ertragen,
den nehmen die Engel zu sich.
6. Rezitativ (Sopran)
Indes schenkt Gott ein gut’ Gewissen,
dabei ein Christe kann
ein kleines Gut mit großer Lust genießen.
Ja, führt er auch
durch lange Not zum Tod,
so ist es doch am Ende wohlgetan.
7. Choral
Was Gott tut, das ist wohlgetan;
muss ich den Kelch gleich schmecken,
der bitter ist nach meinem Wahn,
lass ich mich doch nicht schrecken,
weil doch zuletzt
ich werd’ ergötzt
mit süßem Trost im Herzen;
da weichen alle Schmerzen.
Zweiter Teil
8. Sinfonia
9. Rezitativ (Alt)
Nur eines kränkt
ein christliches Gemüte:
Wenn es an seines Geistes Armut denkt.
Es gläubt zwar Gottes Güte,
die alles neu erschafft;
doch mangelt ihm die Kraft,
dem überirds’chen Leben
das Wachstum und die Frucht zu geben.
10. Arie (Alt)
Jesus macht mich geistlich reich.
Kann ich seinen Geist empfangen,
will ich weiter nichts verlangen;
denn mein Leben wächst zugleich.
Jesus macht mich geistlich reich.
11. Rezitativ (Bass)
Wer nur in Jesu bleibt,
die Selbstverleugnung treibt,
dass er in Gottes Liebe
sich gläubig übe,
hat, wenn das Irdische verschwunden,
sich selbst und Gott gefunden.
12. Arie (Bass)
Mein Herze glaubt und liebt.
Denn Jesu süße Flammen,
aus den’ die meinen stammen,
gehn über mich zusammen,
weil er sich mir ergibt.
13. Rezitativ (Tenor)
O Armut, der kein Reichtum gleicht!
Wenn aus dem Herzen
die ganze Welt entweicht
und Jesus nur allein regiert,
so wird ein Christ zu Gott geführt!
Gib, Gott, dass wir es nicht verscherzen!
14. Choral
Was Gott tut, das ist wohlgetan,
dabei will ich verbleiben.
Es mag mich auf die raue Bahn
Not, Tod und Elend treiben;
so wird Gott mich
ganz väterlich
in seinen Armen halten;
drum lass ich ihn nur walten.
Vertaling
Eerste deel
1. Koor
De ellendigen zullen eten,
zodat ze verzadigd worden
en wie naar de Heer vragen,
zullen hem prijzen.
Jullie hart zal eeuwig leven.
2. Recitatief (bas)
Wat heb je aan de majesteit van het purper,
ze vergaat immers?
Wat heb je aan de grootste overvloed,
want alles wat wij zien
moet toch verdwijnen?
Wat heb je aan de prikkeling van ijdele zinnen,
want ons lichaam zelf moet toch weg van hier?
Ach, hoe gemakkelijk maken
rijkdom, wellust, kracht,
de geest tot een hel!
3. Aria (tenor)
Mijn Jezus moet mijn alles zijn!
Mijn purper is zijn dierbare bloed,
hijzelf is mijn allerhoogste goed,
en de liefdesgloed van zijn geest
is mijn allerzoetste vreugdewijn.
4. Recitatief (tenor)
God brengt ten val en verhoogt
in tijd en eeuwigheid.
Wie in de wereld de hemel zoekt,
wordt daarginds vervloekt.
Maar wie hier de hel doorstaat,
wordt daarginds verblijd.
5. Aria (sopraan)
Ik neem mijn lijden met vreugde op mij.
Wie de kwellingen van Lazarus geduldig heeft verdragen, die nemen de engelen tot zich.
6. Recitatief (sopraan)
Maar God schenkt een goed geweten,
waarmee een christen van iets kleins
met veel plezier kan genieten.
Ja, al leidt hij ons ook via lang lijden
naar de dood,
ten slotte is het toch welgedaan.
7. Koraal
Wat God doet, dat is welgedaan;
ook al moet ik de beker drinken
die ik bitter waan,
ik laat me niet afschrikken,
want uiteindelijk
word ik verblijd
met zoete troost in mijn hart;
dan verdwijnen alle smarten.
Tweede deel
8. Sinfonia
9. Recitatief (alt)
Slechts één ding verzwakt
het hart van een christen:
als het aan zijn geestelijke armoede denkt.
Het gelooft wel in Gods goedheid,
die alles nieuw maakt;
maar het mist de kracht
om het bovenaardse leven
te laten groeien en vrucht dragen.
10. Aria (alt)
Jezus maakt mij geestelijk rijk.
Als ik zijn geest kan ontvangen,
dan verlang ik verder niets meer;
want dan wordt mijn leven verrijkt.
Jezus maakt mij geestelijk rijk.
11. Recitatief (bas)
Wie maar bij Jezus blijft,
zichzelf verloochent,
en zich in Gods liefde
gelovig oefent,
die heeft, als het aardse is verdwenen,
zichzelf en God gevonden.
12. Aria (bas)
Mijn hart gelooft en heeft lief.
Want de zoete vlammen van Jezus,
waaruit de mijne voortkomen,
spreiden zich over mij uit
omdat hij zichzelf aan mij schenkt.
13. Recitatief (tenor)
O armoede, waar geen rijkdom aan kan tippen!
als de hele wereld
uit het hart verdwijnt
en alleen Jezus regeert.
Dan wordt een christen naar God geleid!
Geef, God, dat wij het niet verspelen!
14. Koraal
Wat God doet dat is welgedaan,
dat wil ik vasthouden;
al word ik op de ruwe weg
voortgejaagd door nood, dood en ellende,
God zal mij
heel vaderlijk
in zijn armen houden,
daarom laat ik hem maar regeren.
vertaling © Ria van Hengel
Credits
-
- Publicatiedatum
- 10 februari 2017
-
- Opnamedatum
- 23 april 2016
-
- Locatie
- Waalse Kerk, Amsterdam
-
- Viool en leiding
- Sigiswald Kuijken
-
- Sopraan
- Miriam Feuersinger
-
- Alt
- Damien Guillon
-
- Tenor
- Wolfram Lattke
-
- Bas
- Christian Immler
-
- Ripiënist sopraan
- Griet de Geyter
-
- Ripiënist alt
- Barnabás Hegyi
-
- Ripiënist tenor
- Kevin Skelton
-
- Ripiënist bas
- Sebastian Myrus
-
- Viool 1
- Sigiswald Kuijken, Shunske Sato
-
- Viool 2
- Sayuri Yamagata, Anneke van Haaften
-
- Altviool
- Staas Swierstra
-
- Violone
- Robert Franenberg
-
- Hobo
- Martin Stadler, Peter Frankenberg
-
- Fagot
- Benny Aghassi, Eyal Streett
-
- Baroktrompet
- Robert Vanryne
-
- Orgel
- Leo van Doeselaar
-
- Klavecimbel
- Siebe Henstra
-
- Regie en beeldmontage
- Bas Wielenga
-
- Muziekopname
- Guido Tichelman, Bastiaan Kuijt, Micha de Kanter
-
- Audiomontage -en mix
- Guido Tichelman
-
- Camera
- Jochem Timmermans, Merijn Vrieling, Chris Reichgelt, Justin Mutsaers
-
- Licht
- Zen Bloot, Gijs 't Hoen
-
- Regieassistent
- Ferenc Soetman
-
- Beeldtechniek
- Vincent Nugteren
-
- Settechniek
- Martin Struijf
-
- Projectmanager NEP
- Peter Ribbens
-
- Stagiair nep
- Leon Mignon
-
- Datahandling
- Jesper Blok
-
- Interview
- Onno van Ameijde
-
- Productie
- Marco Meijdam, Imke Deters, Jessie Verbrugh
-
- Met dank aan
- Nienke Meuleman
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!