Ihr, die ihr euch von Christo nennet
BWV 164 uitgevoerd door de Nederlandse Bachvereniging
onder leiding van John Butt
Waalse Kerk, Amsterdam
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Teksten
Teksten
Credits
Credits
Zo hard als steen
In deze cantate betoont Bach zich eersteklas medicus
Doortrokken van orthodox zeventiende-eeuws lutheranisme komen de teksten van Bach ons soms vreemd voor. Toen Bachs muziek aan het begin van de negentiende eeuw werd herontdekt, waren het dan ook vaak de teksten die weerstand opriepen. De onbegrijpelijke, lichamelijke beeldspraak vervreemdde het publiek, en Bachs teksten leken zich te verlekkeren in bloederig geweld. Zo zingt de tenor in Bachs Johannes-Passion zonder schroom hoe de blauwe plekken op Jezus’ rug eruitzien als ‘de allermooiste regenboog’.
De tekst van Bachs cantate Ihr, die ihr euch von Christo nennet, BWV 164, lijkt op het eerste gezicht niet bijzonder vervreemdend. De beeldspraak van tekstschrijver Salomo Franck concentreert zich op het hart, een plek in het lichaam die we nog altijd met emotie verbinden. Dat is niet vreemd: het thema is barm-hart-igheid. Het is een bijzonder stichtelijke cantate. Bij monde van de tenor wijst Franck de christen meteen in de eerste aria terecht, want ondanks Jezus’ duidelijke boodschap je naaste lief te hebben als jezelf, zijn de harten van de meeste christenen ‘harder dan een steen’. Nog harder gaat het eraan toe in het daaropvolgende recitatief voor bas: ‘Wij horen onze naaste wel zuchten, hij klopt op ons hart, maar er wordt niet opengedaan!’.
Redelijk tamme metaforen, zou je dus kunnen denken. Maar ook achter Francks schijnbaar alledaagse beeldspraak gaat de rijke wereld van de zeventiende-eeuwse geneeskunde schuil. Franck verwijst door de hele cantate naar medische diagnoses die in Bachs tijd gesteld werden. In Bachs tijd kon je hart ook létterlijk verharden en verkouden. Volgens de Deens-Duitse chirurg Georg Heuermann riskeerde je zo’n gevaarlijke aandoening wanneer er niet genoeg vloeistof bij je hart kwam. Maar je hart had ook betrekking op de emoties: als je verdrietig werd, werd je hart letterlijk bedrukt - de vloeistoffen rond je hart nestelden zich en drukten op je hart. Volgens Heuermann verdreven zuchten die vloeistoffen, waardoor het hart weer ademruimte kreeg. Een ander goed medicijn was de muziek, die het lichaam kon binnendringen.
In het hartstuk van de cantate, betoont Bach zich eersteklas medicus. De beeldschone alt-aria ‘Nur durch Lieb und durch Erbarmen’, beeldt Bach het zuchten muzikaal uit, met dalende motiefjes in de twee fluitpartijen. De aria heeft een bijzonder melancholische, licht gekwelde toon, terwijl de boodschap zich eerst op Gods liefde lijkt te concentreren. De clou komt tegen het einde: ‘harten zoals dat van de Samaritaan trekken zich de pijn van de ander aan.’
In het daaropvolgende recitatief, met bovenaardse strijkerbegeleiding, bidt de tenor om transformatie: ‘Ach, smelt toch met uw liefdesstraal het staal van het koude hart, zodat de pijn van mijn naaste, heiden of christen, mij steeds ter harte gaat als mijn eigen leed! Moge mijn hart liefdevol zijn, zacht en mild.’ In het vernuftige deel daarop vlechten sopraan en bas samen met bas en de hoge instrumenten een fijnmazig wandtapijt vol patronen; motiefjes en frases wisselen zich methodisch tussen de stemmen uit. Zoals altijd sluit de cantate af met een eenvoudige koraalzetting: de eerste keer dat we alle stemmen samen horen.
- BWV
- 164
- Titel
- Ihr, die ihr euch von Christo nennet
- Genre
- cantates
- Jaartal
- 1725
- Tekstdichter
- Salomo Franck
- Bestemming
- 13e zondag na Trinitatis
- Eerste uitvoering
- 26 aug 1725
Dit concert werd mede mogelijk gemaakt door
het Karin Strijbosch Fonds
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
1. Arie (Tenor)
Ihr, die ihr euch von Christo nennet,
wo bleibet die Barmherzigkeit,
daran man Christi Glieder kennet?
Sie ist von euch,
ach, allzu weit.
Die Herzen sollten liebreich sein,
so sind sie härter als ein Stein.
2. Rezitativ (Bass)
Wir hören zwar, was selbst die Liebe spricht:
Die mit Barmherzigkeit
den Nächsten hier umfangen,
die sollen vor Gericht Barmherzigkeit erlangen.
Jedoch, wir achten solches nicht!
Wir hören noch des Nächsten Seufzer an!
Er klopft an unser Herz;
doch wirds nicht aufgetan!
Wir sehen zwar sein Händeringen,
sein Auge, das von Tränen fleußt;
doch läßt das Herz sich nicht zur Liebe zwingen.
Der Priester und Levit,
der hier zur Seite tritt,
sind ja ein Bild liebloser Christen;
sie tun, als wenn sie nichts
von fremdem Elend wüßten,
sie gießen weder Öl noch Wein
ins Nächsten Wunden ein.
3. Arie (Alt)
Nur durch Lieb und durch Erbarmen
werden wir Gott selber gleich.
Samaritergleiche Herzen
lassen fremden Schmerz sich schmerzen
und sind an Erbarmung reich.
4. Rezitativ (Tenor)
Ach! schmelze doch durch deinen Liebesstrahl
des kalten Herzens Stahl,
daß ich dir wahre Christenliebe,
mein Heiland, täglich übe,
daß meines Nächsten Wehe,
er sei auch, wer er ist,
Freund oder Feind, Heid oder Christ,
mir als mein eignes Leid zu Herzen allzeit gehe!
Mein Herz sei liebreich, sanft und mild,
so wird in mir verklärt dein Ebenbild.
5. Arie (Sopran, Bass)
Händen, die sich nicht verschließen,
wird der Himmel aufgetan.
Augen, die mitleidend fließen,
sieht der Heiland gnädig an.
Herzen, die nach Liebe streben,
will Gott selbst sein Herze geben.
6. Choral
Ertöt uns durch dein Güte,
erweck uns durch dein Gnad!
Den alten Menschen kränke,
daß der neu leben mag
wohl hier auf dieser Erden,
den Sinn und all Begehrden
und Gdanken habn zu dir.
Libretto: Salomo Franck
Vertaling
1. Aria (tenor)
Jullie noemen je christen,
maar waar blijft de barmhartigheid
waaraan de ledematen
van Christus te herkennen zijn?
Ach, die is bij jullie ver te zoeken.
Jullie harten zouden liefdevol moeten zijn,
maar ze zijn harder dan een steen.
2. Recitatief (bas)
Wij horen weliswaar wat de liefde zelf zegt:
Zij die met barmhartigheid
de naaste hier omringen
zullen voor het Gericht barmhartigheid ontvangen.
Maar daar slaan wij geen acht op!
Wij horen onze naaste wel zuchten,
hij klopt op ons hart,
maar er wordt niet opengedaan!
Wij zien wel dat hij zijn handen wringt,
dat er tranen uit zijn ogen stromen,
maar ons hart laat zich niet tot liefde dwingen.
De priester en de leviet
die voorbijgaan,
zijn het beeld van liefdeloze christenen;
ze doen alsof ze het lijden
van de ander niet zien,
zij gieten geen olie of wijn
in de wonden van de naaste.
3. Aria (alt)
Alleen door liefde en door ontferming
worden wij gelijk aan God.
Harten zoals dat van de Samaritaan
trekken zich de pijn van de ander aan,
en zijn vol ontferming.
4. Recitatief (tenor)
Ach, smelt toch met uw liefdesstraal
het staal van het koude hart,
zodat ik de ware christelijke liefde,
mijn Heiland, dagelijks beoefen,
zodat de pijn van mijn naaste,
wie het ook is,
vriend of vijand, heiden of christen,
mij steeds ter harte gaat als mijn eigen leed!
Moge mijn hart liefdevol zijn, zacht en mild,
dan wordt uw evenbeeld in mij verheerlijkt.
5. Aria (sopraan, bas)
Voor handen die niet gesloten blijven
wordt de hemel geopend.
Naar ogen die zich vullen met medelijden
kijkt de Heiland vol genade.
Aan harten die naar liefde streven
wil God zelf zijn hart geven.
6. Koraal
Dood ons door uw goedheid,
wek ons op door uw genade!
Verzwak de oude mens
zodat hij nieuw kan leven
hier op deze aarde,
en al zijn voelen en verlangen
en al zijn gedachten naar u uitgaan.
vertaling © Ria van Hengel
Credits
-
- Publicatiedatum
- 4 sep 2025
-
- Opnamedatum
- 18 sep 2024
-
- Locatie
- Waalse Kerk, Amsterdam
-
- Directie en klavecimbel
- John Butt
-
- Sopraan
- Carinne Tinney
-
- Alt
- Alex Potter
-
- Tenor
- Julian Habermann
-
- Bas
- Matthew Brooke
-
- Viool 1
- Cecilia Bernardini, Lucia Giraudo
-
- Viool 2
- Sayuri Yamagata, Annelies van der Vegt
-
- Altviool
- Femke Huizinga
-
- Cello
- Albert Brüggen
-
- Contrabas
- Robert Franenberg
-
- Hobo
- Rodrigo López Paz, Katharina Verhaar
-
- Traverso
- Anna Besson, Doretthe Janssens
-
- Fagot
- Benny Aghassi
-
- Orgel
- Daniel Seeger
-
- Regie en beeldmontage
- Bas Wielenga
-
- Muziekopname
- Guido Tichelman, Pim van der Lee, Lilita Dunska
-
- Audiomontage en -mix
- Guido Tichelman
-
- Camera
- Martin Struijf, Jesper Blok, Wesley Schipper, Tijmen Veerman, Dave Rypkema
-
- Licht
- Zen Bloot
-
- Grip
- Sander Radstaake, Jordi Kooij, Bram Galvin
-
- Regieassistent
- Ferenc Soeteman
-
- Settechniek
- Casper Heer, Dennis van Hoek
-
- Projectmanager NEP
- Ron Vermeulen, Nik van Beelen
-
- Assistent audioregie
- Marloes Biermans
-
- Productie concert
- Imke Deters, Stephan Esmeijer
-
- Productie opname
- Lisanne Marlou de Kok
-
- Dit concert werd mede mogelijk gemaakt door
- het Karin Strijbosch Fonds
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!