Ehre sei dir, Gott, gesungen uit Weihnachts-Oratorium
BWV 248/5 uitgevoerd door de Nederlandse Bachvereniging
onder leiding van Lars Ulrik Mortensen
Heuvellaan Hilversum, Hilversum
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Achtergrondvideo's
Achtergrondvideo's
Teksten
Teksten
Credits
Credits
Verlichting in de volle zon
De vijfde cantate van het Weihnachts-Oratorium maakt het zomer in januari
De vijfde cantate van het Weihnachts-Oratorium lijkt nog het meest op een ‘gewone’ cantate; de instrumentatie is bescheiden: geen trompetten, pauken, hoorns, of zelfs maar fluiten. Misschien komt dat door de liturgische ‘ligging’ van de cantate. Bach schreef hem voor de eerste zondag na Nieuwjaar, een dag die tussen de grotere feesten van van Jezus’ besnijdenis en Driekoningen kwam. Bach deed het misschien ook uit dramaturgische overwegingen: de relatief eenvoudige vorm van deze cantate zorgde zo voor maximaal contrast met de finale van het Weihnachts-Oratorium op Driekoningen.
Het openingskoor is zo zonnig dat het bijna zomer lijkt — licht, dansant, vlot, als een soort koorgymnastiek. Toch verwerkt Bach hier een uitgebreide fuga in. Daarop neemt de tenor het woord. Gedurende de cantate komt hij vaker terug om het verhaal te vertellen over de drie wijzen uit het Oosten en Herodes, de koning van Judea, die diametraal tegenovergestelde reacties hebben op Christus’ geboorte.
De drie wijzen hebben Jezus’ ster gezien en zijn er meteen op uitgetrokken om Jezus eer te bewijzen. Opgewonden komen ze in Jeruzalem aan, en proberen bij Herodes te informeren: ‘waar is de pasgeboren koning der Joden?’ Het narratief wordt onderbroken door de alt, die de vraag vanuit de huidige gelovige beantwoord: Jezus is in je hart. Dan valt het koor weer in, dat de drie wijzen vertolkt: ‘We hebben zijn ster gezien en zijn gekomen om hem te aanbidden’. Vol passie zingt de alt dan wat een geluk de drie wijzen hebben dat ze Jezus’ licht, letterlijk en figuurlijk, in levenden lijve mogen aanschouwen. Een koraal veralgemeniseert de boodschap: ‘Leid ons op uw wegen opdat wij … uw heerlijke licht eeuwig mogen aanschouwen.’
Het licht van Jezus’ komst staat opnieuw centraal in een aria voor bas, met hobo d’amore. Bach werkte deze aria om uit een wereldlijke sopraanaria die hij schreef ter gelegenheid van een bezoek de keurvorst van Saksen, August III. De nieuwe zetting voor een lage stem past bij de nieuwe tekst: in de donkere klankkleur van de bas kun je de ‘duistere gedachten’ goed horen.
De tenor begint opnieuw te vertellen: Herodes schrikt zich dood als hij van Jezus’ geboorte hoort — hij is als heerser in Judea toch zeker de enige koning van de Joden? Een concurrent kan hij niet gebruiken.De alt komt terug met een stichtelijk recitatief: hoe kan zo’n blije boodschap ook maar iemand schrik aanjagen?
De tenor maakt het verhaal af. Herodes laat alle hogepriesters bijeen roepen, die hem moeten vertellen waar hij Jezus kan vinden. Zij halen een profetie aan, die Bach onderstreept met een lopende bas: Bethlehem, want daar zou volgens de geschriften de Messias geboren moeten worden.
Het vervolg, dat Bach niet op muziek zet, is de gruwelijkse passage van het kerstverhaal — hij laat alle pasgeboren jongetjes in Bethlehem ombrengen. De gemeente zou dit gedeelte echter zelf ingevuld hebben.
In het trio dat hierop volgt vindt een interessante dialoog plaats tussen sopraan en tenor, die zich afvragen wanneer Jezus weer op aarde zal komen — terwijl de alt weet dat hij er al is. De alt vat het geheel nog eens samen in een bondig, triomfantelijk recitatief. Jezus leeft altijd in het trouwe hart van de gelovige. Een slotkoraal verklaart zonder poespas tenslotte dat het menselijk hart eerder een donkere put is dan een zaal voor een koning als Jezus.
- BWV
- 248/5
- Titel
- Ehre sei dir, Gott, gesungen uit Weihnachts-Oratorium
- Bijnaam
- Vijfde cantate uit het Weihnachts-Oratorium
- Genre
- cantates, oratoria en passies
- Jaartal
- 1734
- Stad
- Leipzig
- Tekst
- Libretto: Christian Friedrich Henrici (alias Picander); G. Weissel, 1642; J. Franck, 1655
- Bestemming
- Op de zondag na Nieuwjaarsdag
- Eerste uitvoering
- 2 januari 1735
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
1. Chor
Ehre sei dir, Gott, gesungen,
Dir sei Lob und Dank bereit.
Dich erhebet alle Welt,
Weil dir unser Wohl gefällt,
Weil anheut
Unser aller Wunsch gelungen,
Weil uns dein Segen
so herrlich erfreut.
2. Rezitativ (Tenor)
Da Jesus geboren war zu Bethlehem
im jüdischen Lande zur Zeit des Königes Herodis,
siehe, da kamen die Weisen
vom Morgenlande gen Jerusalem und sprachen
3. Chor, Rezitativ (Alt)
Wo ist der neugeborne König der Jüden?
Sucht ihn in meiner Brust,
hier wohnt er, mir und ihm zur Lust!
Wir haben seinen Stern gesehen im Morgenlande
und sind kommen, ihn anzubeten.
Wohl euch,
die ihr dies Licht gesehen,
es ist zu eurem Heil
geschehen!
Mein Heiland, du, du bist das Licht,
das auch den Heiden scheinen sollen,
und sie, sie kennen dich noch nicht,
als sie dich schon
verehren wollen.
Wie hell, wie klar
muß nicht dein Schein,
geliebter Jesu, sein!
4. Choral
Dein Glanz all Finsternis verzehrt,
die trübe Nacht in Licht verkehrt.
Leit uns auf deinen Wegen,
daß dein Gesicht
und herrlichs Licht
wir ewig schauen mögen!
5. Aria (Bass)
Erleucht auch meine finstre Sinnen,
erleuchte mein Herze
durch der Strahlen klaren Schein!
Dein Wort soll mir die hellste Kerze
in allen meinen Werken sein;
dies lässet die Seele nichts Böses beginnen.
6. Rezitativ (Tenor)
Da das der König Herodes hörte,
erschrak er
und mit ihm
das ganze Jerusalem.
7. Rezitativ (Alt)
Warum wollt ihr erschrecken?
Kann meines Jesu Gegenwart
euch solche Furcht erwecken?
O! solltet ihr euch nicht
vielmehr darüber freuen,
weil er dadurch verspricht,
der Menschen Wohlfahrt zu verneuen.
8. Rezitativ (Tenor)
Und ließ versammlen alle Hohepriester
und Schriftgelehrten unter dem Volk
und erforschete von ihnen,
wo Christus sollte geboren werden.
Und sie sagten ihm:
Zu Bethlehem im jüdischen Lande;
denn also stehet geschrieben durch den Propheten:
Und du Bethlehem
im jüdischen Lande,
bist mitnichten die kleinest
unter den Fürsten Juda;
denn aus dir soll mir kommen der Herzog,
der über mein Volk Israel ein Herr sei.
9. Aria / Terzet (Sopran, Alt, Tenor)
(S/T) Ach, wenn wird
die Zeit erscheinen?
(T/S) Ach, wenn kömmt der Trost
der Seinen?
(A) Schweigt, er ist schon würklich hier!
(S/T) Jesu, ach so komm zu mir!
10. Rezitativ (Alt)
Mein Liebster
herrschet schon.
Ein Herz,
das seine Herrschaft liebet
und sich ihm ganz zu eigen gibet,
ist meines Jesu Thron.
11. Choral
Zwar ist solche Herzensstube
wohl kein schöner Fürstensaal,
sondern eine finstre Grube;
doch, sobald dein Gnadenstrahl
in denselben nur wird blinken,
wird es voller Sonnen dünken.
Vertaling
1. Koor
Eer zij u, God, toegezongen,
lof en dank zij u bereid.
Iedereen looft u,
omdat ons heil u ter harte gaat,
omdat heden
de wens van ons allen is uitgekomen,
omdat uw zegen
ons zo verheugt.
2. Recitatief (tenor)
Toen Jezus geboren was in Bethlehem
in Judea in de tijd van koning Herodes,
zie, toen kwamen de wijzen
uit het Oosten naar Jeruzalem en zij spraken:
3. Koor, Recitatief (alt)
Waar is de pasgeboren koning van de Joden?
Zoek hem in mijn hart,
hier woont hij, tot vreugde van mij en van hem!
Wij hebben zijn ster gezien in het Oosten
en zijn gekomen om hem te aanbidden.
Gelukkig zijn jullie
die dat licht hebben gezien,
het is tot jullie heil
verschenen!
Mijn Heiland, u, u bent het licht
dat ook voor de heidenen zal schijnen,
en zij, zij kennen u nog niet,
terwijl ze u al
willen vereren.
Hoe licht, hoe helder
moet uw schijnsel
dan wel niet zijn, geliefde Jezus!
4. Koraal
Uw glans slokt alle duisternis op,
de sombere nacht verandert in licht.
Leid ons op uw wegen,
opdat wij uw gezicht
en uw heerlijke licht
eeuwig mogen aanschouwen!
5. Aria (bas)
Verlicht ook mijn duistere gedachten,
verlicht mijn hart
met het heldere schijnsel van uw stralen!
Uw woord zal voor mij een fel schijnende kaars zijn
in alles wat ik doe;
zodat mijn ziel niets kwaads kan doen.
6. Recitatief (tenor)
Toen koning Herodes dat hoorde,
werd hij zeer bang,
en met hem
heel Jeruzalem.
7. Recitatief (alt)
Waarom zijn jullie bang?
Kan de aanwezigheid van mijn Jezus
zoveel angst in jullie wekken?
O, zouden jullie er juist niet
blij mee moeten zijn
omdat hij daarmee belooft
het welzijn van de mensen te vernieuwen.
8. Recitatief (tenor)
En hij liet alle hogepriesters
en schriftgeleerden uit het volk bijeenroepen
om hen te vragen
waar Christus geboren zou worden.
En zij vertelden hem:
In Bethlehem in Judea,
want dit staat geschreven bij de profeet:
En jij Bethlehem
in Judea,
jij bent zeker niet de minste
onder de leiders van Juda;
want uit jou zal voortkomen de hertog
die heer zal zijn over mijn volk Israel.
9. Aria / trio (S, A, T)
(S/T) Ach, wanneer zal
die tijd verschijnen?
(T/S) Ach, wanneer komt de troost
van de zijnen?
(A) Zwijg, hij is werkelijk al hier!
(S/T) Jezus, ach, kom dan bij mij!
10. Recitatief (alt)
Mijn liefste
heerst al.
Een hart
dat zijn leiderschap liefheeft
en zich geheel aan hem overgeeft,
is de troon van mijn Jezus.
11. Koraal
Weliswaar is zo'n hartekamer
geen fraaie koningszaal,
maar eerder een duistere put;
zodra echter de straal van uw genade
daar gaat schitteren,
lijkt hij met zonlicht gevuld te zijn.
vertaling © Ria van Hengel
Credits
-
- Publicatiedatum
- 25 december 2025
-
- Opnamedatum
- 3 januari 2025
-
- Locatie
- Heuvellaan Hilversum, Hilversum
-
- Orgel en leiding
- Lars Ulrik Mortensen
-
- Sopraan
- Carine Tinney
-
- Alt
- Alex Potter
-
- Tenor
- Daniel Johannsen
-
- Bas
- Tomáš Král
-
- Ripiënisten sopraan
- Marta Paklar, Amelia Berridge
-
- Ripiënisten alt
- Michaela Riener, Sofia Gvirts
-
- Ripiënisten tenor
- João Moreira, Adriaan de Koster
-
- Ripiënisten bas
- Matthew Baker, Donald Bentvelsen
-
- Viool 1
- Cecilia Bernardini, Annelies van der Vegt, Ivan Iliev
-
- Viool 2
- Lucia Giraudo, Anneke van Haaften, Kirsti Apajalahti
-
- Altviool
- Femke Huizinga, Ivan Jorge Saez Schwartz
-
- Cello
- Ira Givol, Luka Stefanovic
-
- Contrabas
- Robert Franenberg
-
- Hobo & hobo d'amore
- Rodrigo López Paz
-
- Hobo
- Katharina Verhaar
-
- Fagot
- Benny Aghassi
-
- Klavecimbel
- Siebe Henstra
-
- Regie en beeldmontage
- Onno van Ameijde
-
- Muziekopname
- Guido Tichelman, Lilita Dunska, Pim van der Lee
-
- Audiomontage- en mix
- Guido Tichelman
-
- Camera
- Rieks Soepenberg, Jorne Tielemans, Jasper Verkaart, Caroline Nutbey, Merijn Stojansek
-
- Licht
- Ernst-Jan Thieme, Martijn Schoeber, Jordi Kooij, Patrick Galvin
-
- Regieassistent
- Marieke Donker Kaat
-
- Datahandling
- Stefan Ebels
-
- Assistent audioregie
- Marloes Biermans
-
- Documentaire
- Marloes Biermans, Gijs Besseling
-
- Productie concert
- Stephan Esmeijer
-
- Productie opname
- Lisanne Marlou de Kok
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!