Christe, aller Welt Trost

Christe, aller Welt Trost

BWV 670 uitgevoerd door Leo van Doeselaar
Freiberger Dom Sankt Marien, Freiberg, Duitsland

Achter de muziek

Verhaal
Verhaal
Achtergrondvideo's
Achtergrondvideo's
Credits
Credits

Respect voor het verleden

Bach gebruikt 'old-school' polyfonie in dit 'Christe, aller Welt Trost'

Clavier-Übung III uit 1739 verklankt de twee belangrijke zondagsdiensten in Leipzig: de mis volgens de verkorte lutherse liturgie met Kyrie en Gloria, later op de dag gevolgd door de catechisatie. Bachs ‘kleine’ Kyrie uit deze serie, BWV 672-674 voor orgel zonder pedaal, streelt het oor met parallelle tertsen en sexten en een subtiele stijl. Voor het ‘grote’ Kyrie, met pedaal, BWV 669-671, gebruikte Bach een hoogst verheven, nogal taaie stijl. Allicht om te tonen dat hij welke stijl dan ook tot in de puntjes beheerste. Trots als hij was op zijn recente benoeming tot Saksisch hofmuzikant greep Bach heel nadrukkelijk terug op old school polyfonie, net als in bijvoorbeeld de Mis in b-klein, BWV 232. Het Kyrie, Christe en Kyrie BWV 669-671 waren binnen Bachs uitgave duidelijk bedoeld voor de ‘kenners’, professionele organisten dus, want ze zijn aartsmoeilijk om te spelen.

De drie stukken, waarvan dit Christe, aller Welt Trost het tweede stuk is, zijn gecomponeerd rond de lange melodieën van een zogenaamde trope: een standaardgezang met extra tekst, in dit geval dus ‘Kyrie/Christe/Kyrie […] eleison’. Elk is gewijd aan een facet van de Drie-eenheid, waarbij Bach de cantus firmus (de al bestaande melodie) een symbolische plek geeft: eerst bij de Vader superieur in de sopraan; dan bij de Zoon midden tussen de andere stemmen in de tenor; en tot slot bij de Heilige Geest in de bas, als fundament.

Het is opmerkelijk hoe streng Bach zich houdt aan de muzikale spelregels oftewel het contrapunt van de Renaissance, een oude stijl die hij goed kende via onder andere Frescobaldi. Zo blijken de vele dissonante passages vooral ‘toevallige’ clashes die voortvloeien uit het strakke lijnenspel, meer dan een speciaal ingezet affect. Uit de notatie in lange notenwaarden blijkt dat de muziek zeer gedragen moet klinken, terwijl Bach de tijd ook nog eens bijna helemaal volschrijft, met andere woorden: de fuga’s zijn bijzonder strak, er valt nauwelijks een harmonische pauze. Ook de toonsoort, of beter gezegd de oorspronkelijk middeleeuwse modus van G frygisch, verwijst naar vergane tijden.

Clavier-Übung
Bach publiceerde in Leipzig tussen 1731 en 1741 vier delen Clavier-Übung, een titel die Johann Kuhnau, zijn voorganger als Thomascantor, al eerder had gebruikt voor soortgelijke bundels met werk voor orgel en klavecimbel. De composities zijn zeer verschillend van aard en hebben, anders dan de titel doet vermoeden, een hoge moeilijkheidsgraad. Alle op dat moment gangbare stijlen, genres en technieken voor klavecimbel en orgel laat Bach de revue passeren, maar dan in de superieure vorm waar alleen hij het patent op had. 

Clavier-Übung I (1731) bevat de zes partita's, BWV 825-830, Clavier-Übung II (1735) het Concerto nach italienischem Gusto, BWV 971 en de Ouverture nach französischer Art, BWV 831, en Clavier-Übung IV (1741) de Goldbergvariaties, BWV 988. Clavier-Übung III (1739) is als enige en omvangrijkste deel bestemd voor orgel en bevat voornamelijk koraalbewerkingen, dat wil zeggen orgelpreludes gebaseerd op Lutherse kerkliederen. Van ieder koraal maakte Bach twee versies: een voor groot orgel en een voor een kleiner orgeltype. De meeste koralen verwijzen naar de zes pijlers van de catechismus. Het is onduidelijk of Bach ze ook tijdens de dienst speelde, of dat hij er misschien voor eigen gebruik zijn muzikale ideeën in uitwerkte, zonder zicht op een publieke uitvoering.

BWV
670
Titel
Christe, aller Welt Trost
Instrument
orgel
Genre
orgelwerken
Serie
Clavier-Übung III
Jaartal
1739
Stad
Leipzig

Met steun van

Achtergrondvideo's

Organist Leo van Doeselaar

“Hoe werkt de vox humana van het orgel en wat leert het ons over hoe de menselijke stem vroeger klonk?”

Organist Leo van Doeselaar

“Dit orgel in de Freiberger Dom wordt gezien als het meesterwerk van Gottfried Silbermann. Dit was het eerste orgel wat hij helemaal zelf bouwde en het werd later een van zijn beroemdste orgels.”

Teksten

Origineel

Vertaling

Credits

  • Publicatiedatum
    11 augustus 2022
  • Opnamedatum
    18 september 2020
  • Locatie
    Freiberger Dom Sankt Marien, Freiberg, Duitsland
  • Organist
    Leo van Doeselaar
  • Orgel
    Gottfried Silbermann, 1711-1714
  • Regie en beeldmontage
    Robin van Erven Dorens
  • Muziekopname
    Guido Tichelman, Bastiaan Kuijt
  • Audiomontage en -mix
    Guido Tichelman
  • Camera
    Robin van Erven Dorens, Onno van der Wal
  • Licht
    Ernst-Jan Thieme
  • Assistent audioregie
    Marloes Biermans
  • Interview
    Robin van Erven Dorens, Marloes Biermans
  • Productie
    Jessie Verbrugh
  • Met steun van
    MWH4impact

Help ons All of Bach te voltooien

Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!