Was soll ich aus dir machen, Ephraim?
BWV 89 uitgevoerd door de Nederlandse Bachvereniging
onder leiding van John Butt
Waalse Kerk, Amsterdam
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Teksten
Teksten
Credits
Credits
Een hemels vraagstuk
In deze cantate laat Bach Gods interne debat over gerechtigheid en barmhartigheid horen.
Bachs cantates beginnen meestal niet met een vraag. BWV 89 wel, het is een vraag die God zichzelf stelt in het Bijbelboek Hosea: "Wat moet ik van je maken, Efraïm?" In zijn Bijbeltoelichting Biblia parva philologico-exegetica legt de zeventiende-eeuwse Duitse theoloog Johann Benedict Carpzov uit dat zo’n vraag een contentio heet: een soort debat met jezelf, in dit geval over de keuze tussen gerechtigheid en barmhartigheid. Behalve bij de meest bijbelvaste luisteraars zullen de oudtestamentische namen die langskomen niet meteen een associatie oproepen: Efraïm, Adma en Seboïm. Ook dit legt Carpzov uit: God vraagt zich af of hij de stam van Efraïm moet vernietigen, net als de steden Adma en Seboïm, die samen met Sodom en Gomorra werden verwoest.
Bach onderstreept Gods innerlijke debat door de vragen die hij zichzelf stelt twee keer onbeantwoord in de lucht te laten hangen. Alsof God, met zijn kin in zijn hand, nog even nadenkt. Daarna komt met ‘aber’ het verlossende antwoord: barmhartigheid in plaats van bestraffing. Dat, zo legt Carpzov uit, is precies waar deze wat hermetische bijbelpassage met al die namen over gaat: “Dit is de uitbundige, mooie en troostrijke rede die de Heer voor zijn volk, of meer nog, voor de boetvaardige en vromen in de gemeenschap houdt”. De klagende motieven in de twee hobo’s klinken als het volk dat om barmhartigheid smeekt. En die jachthoorn? Daar zit waarschijnlijk niet een heel specifiek idee achter, want Bach voegde die pas op het laatste moment toe, toen de aria al gecomponeerd was, misschien omdat er ineens een hoornist beschikbaar kwam.
In de alt-aria die volgt gaat het vooral over vergelding en komt ook de vernietiging van Sodom voorbij. De begeleiding met alleen basso continuo zorgt voor een streng geluid waarin het openingsmotief (gelinkt aan de tekst ‘Ein unbarmherziges Gerichte’) steeds terugkeert. In deze uitvoering wordt dat nog onderstreept door de meervoudige bezetting met cello, fagot, contrabas en orgel. Aan het eind van het recitatief voor de sopraan slaat de stemming eindelijk om: op het lang uitgesponnen woord ‘wende’ keert de barmhartigheid terug. De aria die volgt, begint net als de eerste aria met een vraag. Hier echter geen angst of onzekerheid, maar opgewekte zekerheid. Daarmee overwin je, zoals het in het slotkoraal kinkt, de dood, de duivel, de hel en de zonde.
- BWV
- 89
- Titel
- Was soll ich aus dir machen, Ephraim?
- Genre
- cantates
- Tekstdichter
- Onbekend
- Bestemming
- Cantate voor de 22e zondag na Trinitatis
- Eerste uitvoering
- 24 oktober 1723
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
1. Aria (B)
Was soll ich aus dir machen, Ephraim?
Soll ich dich schützen, Israel?
Soll ich nicht billig
ein Adama aus dir machen
und dich wie Zeboim zurichten?
Aber mein Herz ist anders Sinnes,
meine Barmherzigkeit ist zu brünstig.
2. Rezitativ (A)
Ja, freilich sollte Gott
ein Wort zum Urteil sprechen
und seines Namens Spott
an seinen Feinden rächen.
Unzählbar ist
die Rechnung deiner Sünden,
und hätte Gott auch gleich Geduld,
verwirft doch dein feindseliges Gemüte
die angebotne Güte
und drückt den Nächsten
um die Schuld;
so muß die Rache sich entzünden.
3. Aria (A)
Ein unbarmherziges Gerichte
wird über dich gewiß ergehn.
Die Rache fängt bei denen an,
die nicht Barmherzigkeit getan,
und machet sie wie Sodom ganz zunicht.
4. Rezitativ (S)
Wohlan! mein Herz legt Zorn,
Zank und Zwietracht hin;
es ist bereit, dem Nächsten zu vergeben.
Allein, wie schrecket mich mein sündenvolles Leben,
daß ich vor Gott in Schulden bin!
Doch Jesu Blut
macht diese Rechnung gut,
wenn ich zu ihm, als des Gesetzes Ende,
mich gläubig wende.
5. Aria (S)
Gerechter Gott, ach rechnest du?
so werde ich zum Heil der Seelen
die Tropfen Blut von Jesu zählen.
Ach rechne mir die Summe zu!
Ja weil sie niemand kann ergründen,
bedeckt sie meine Schuld und Sünden.
6. Choral
Mir mangelt zwar sehr viel,
doch, was ich haben will,
ist alles mir zugute
erlangt mit deinem Blute,
damit ich überwinde
Tod, Teufel, Höll und Sünde.
Libretto: unbekannt
Vertaling
1. Aria (B)
Wat moet ik van je maken, Efraïm?
Moet ik je beschermen, Israël?
Zou het niet terecht zijn
als ik een Adma van je maakte
en je zou toetakelen zoals Seboïm?
Maar mijn hart wil iets anders,
mijn barmhartigheid is te vurig.
2. Recitatief (A)
Ja, natuurlijk zou God
een oordeel moeten uitspreken
en de bespotting van zijn naam
op zijn vijanden moeten wreken.
Ontelbaar
zijn je zonden,
en ook als God geduld zou hebben,
verwerpt je vijandige hart
de aangeboden goedheid
en zet je naaste onder druk
vanwege zijn schuld aan jou;
dat moet wel wraak oproepen.
3. Aria (A)
Een onbarmhartig oordeel
zal zeker over jou worden uitgesproken.
De wraak begint bij hen
die niet barmhartig zijn geweest
en vernietigt hen volkomen zoals Sodom.
4. Recitatief (S)
Komaan, mijn hart legt toorn,
twist en tweedracht af;
het is bereid de naaste te vergeven.
Wat schrik ik echter van mijn zondige leven,
van mijn grote schuld jegens God!
Maar het bloed van Jezus
vereffent die rekening
wanneer ik mij, als het doel van de wet,
gelovig tot hem wend.
5. Aria (S)
Rechtvaardige God, ach, rekent u?
Dan zal ik tot heil van mijn ziel
de druppels bloed van Jezus tellen.
Ach, reken mij het bedrag toe!
Ja, omdat niemand dat kan doorgronden,
bedekt het mijn schuld en mijn zonden.
6. Koraal
Het ontbreekt mij weliswaar aan zeer veel,
maar wat ik wil hebben
heb ik allemaal tot mijn heil
ontvangen door uw bloed,
zodat ik kan overwinnen
dood, duivel, hel en zonde.
vertaling © Ria van Hengel
Credits
-
- Publicatiedatum
- 13 november 2025
-
- Opnamedatum
- 18 sep 2024
-
- Locatie
- Waalse Kerk, Amsterdam
-
- Directie en klavecimbel
- John Butt
-
- Sopraan
- Carine Tinney
-
- Alt
- Alex Potter
-
- Tenor
- Julian Habermann
-
- Bas
- Matthew Brook
-
- Viool 1
- Cecilia Bernardini, Lucia Giraudo
-
- Viool 2
- Sayuri Yamagata, Annelies van der Vegt
-
- Altviool
- Femke Huizinga
-
- Cello
- Albert Brüggen
-
- Contrabas
- Robert Franenberg
-
- Hobo
- Rodrigo López Paz, Katharina Verhaar
-
- Fagot
- Benny Aghassi
-
- Corno da caccia (jachthoorn)
- Fabio Forgiarini
-
- Orgel
- Daniel Seeger
-
- Regie en beeldmontage
- Bas Wielenga
-
- Muziekopname
- Guido Tichelman, Pim van der Lee, Lilita Dunska
-
- Audiomontage en -mix
- Guido Tichelman
-
- Camera
- Martin Struijf, Jesper Blok, Wesley Schipper, Tijmen Veerman, Dave Rypkema
-
- Licht
- Zen Bloot
-
- Grip
- Sander Radstaake, Jordi Kooij, Bram Galvin
-
- Regieassistent
- Ferenc Soeteman
-
- Settechniek
- Casper Heer, Dennis van Hoek
-
- Projectmanager NEP
- Ron Vermeulen, Nik van Beelen
-
- Assistent audioregie
- Marloes Biermans
-
- Productie concert
- Imke Deters, Stephan Esmeijer
-
- Productie opname
- Lisanne Marlou de Kok
-
- Dit concert werd mede mogelijk gemaakt door
- het Karin Strijbosch Fonds
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!